Jak założyć pasiekę, cz. 1

Kandydaci na pszczelarzy podejmują decyzje o założeniu pasieki z różnych powodów. U niektórych są takie tradycje rodzinne i kontynuowanie ich przychodzi zupełnie naturalnie, u innych zainteresowanie pszczołami było przypadkowe, a jeszcze inni chcieliby pozyskiwać miód na własne potrzeby. Bywa, że pszczelarstwo jest upatrywane jako dobry biznes i założenie pasieki podyktowane jest względami ekonomicznymi. Tym aspektem zajmiemy się w kolejnych częściach cyklu o zakładaniu pasieki.

Jak zostać pszczelarzem?

Aby hodować pszczoły, należy w pierwszej kolejności zdać sobie sprawę, że rodzina pszczela to żywy organizm i podobnie, jak w przypadku innych zwierząt, należy podejść do opieki nad nimi z pełną odpowiedzialnością.

Zakładając pasiekę, należy odpowiedzieć sobie na pytania:

1. Czy moja chęć posiadania pszczół nie jest jedynie chwilowa? Czy to nie jest przelotne zainteresowanie, a pasieka stanie się za jakiś czas przykrym obowiązkiem lub, co gorsza, pozostawię pszczoły samym sobie?
2. Czy mam czas zajmować się pszczołami? Zakładanie pasieki i zdobywanie wiedzy i doświadczenia jest czasochłonne, zwłaszcza na początku przygody z pszczelarstwem.
3. Czy dysponuję odpowiednią wiedzą, aby założyć pasiekę? Jeśli nie, należy się chwilowo wstrzymać z zakupem pszczół i przygotować się do prowadzania pasieki, uzupełniając wiedzę.
4. Czy mam gdzie hodować pszczoły? To znaczy, czy mam miejsce, gdzie ustawię ule, gdzie urządzę pracownię pasieczną, gdzie będę przechowywać odebrany miód itp.

5. Czy w razie potrzeby mogę liczyć na pomoc np. zaprzyjaźnionego pszczelarza z większym doświadczeniem? Oczywiście nie jest to niezbędne, ale bardzo ułatwia stawianie pierwszych kroków w pszczelarstwie. Warto rozważyć też zapisanie się do lokalnego koła pszczelarskiego lub innej organizacji branżowej, gdzie można poznać innych pszczelarzy służących radą.
6. Jak kosztowne jest założenie pasieki? Tak jak wspomniano we wstępie, tym aspektem szerzej zajmiemy się w kolejnych artykułach. Przy zakładaniu pasieki składającej się z kilku uli trzeba brać pod uwagę finanse – to kwota rzędu 2-3 tys. złotych na zakup uli, pszczół i podstawowego sprzętu pszczelarskiego. Jeśli uda się pozyskać miód i go sprzedać, to część lub nawet całość tej kwoty może się zwrócić. Poza tym, prowadzenie własnej niewielkiej pasieki nie generuje znacznie większych kosztów niż inne hobby wymagające specjalistycznego sprzętu.

7. Czy mój stan fizyczny pozwala na założenie pasieki? Nawet osoby z niepełnosprawnościami mogą hodować pszczoły, a sprzęt pasieczny (np. miodarka) może zostać dostosowany do potrzeb pszczelarza. Trzeba jednak pamiętać, że gospodarka pasieczna wymaga aktywności fizycznej np. podnoszenia korpusów, przestawiania uli itp. Często założenie pasieki wiąże się z przejściem na emeryturę, a więc są to osoby starsze. W takim przypadku rozsądniej byłoby pomyśleć o mniejszej pasiece. 

8. Czy nie jestem uczulony na jad owadów błonkoskrzydłych? Właściwie to najważniejsza kwestia, która może wykluczyć zajmowanie się pszczołami (są jednak sposoby na odczulanie i po leczeniu można założyć pasiekę). Aby sprawdzić, czy jest się uczulonym na jad pszczoły, najlepiej wykonać teksty alergiczne. Warto dodać, że nawet u osób nieuczulonych po użądleniu dochodzi do miejscowej reakcji charakteryzującej się obrzękiem, zaczerwienieniem i bólem. Jest to zupełnie normalne i ustępuje zwykle po upływie doby lub kilku dni. Jednak zaniepokoić powinny takie objawy jak nudności, wymioty, ból brzucha, zawroty głowy, uczucie duszności, osłabienie, problemy z oddychaniem, mogące prowadzić nawet do wstrząsu anafilaktycznego. Na szczęście tak silne reakcje zdarzają się niezwykle rzadko. Najlepiej, w przypadku wątpliwości, przed podjęciem decyzji o założeniu pasieki skonsultować się z lekarzem.

Od czego zacząć hodowlę pszczół?

1. Edukacja Pierwszym krokiem do założenia pasieki zawsze powinno być zdobycie wiedzy na temat pszczół i ich hodowli. Należy poznać, jak funkcjonuje organizm, jakim jest rodzina pszczela, jakie panują w niej zależności oraz jakie zabiegi (i w jakich terminach), należy wykonywać w ulu. Niezbędna jest znajomość terminologii pszczelarskiej, aby rozumieć zagadnienia poruszane w literaturze pszczelarskiej i na forach branżowych. Najlepszym rozwiązaniem jest ukończenie kursu pszczelarskiego, gdzie przewidziano nie tylko naukę teoretyczną, lecz również praktyczną. Warto czytać książki o tematyce pszczelarskiej oraz prenumerować czasopisma branżowe (nasze rekomendacje znajdziecie na końcu artykułu).

2. Miejsce na pasiekę, czyli gdzie można ustawić ule? Pasieczyskiem nazywamy miejsce, gdzie ustawione są ule. Wyróżniamy pasieczyska stałe, gdzie pszczoły utrzymywane są przez cały rok oraz czasowe – przy wywożeniu pszczół na określone pożytki, np. kwitnący rzepak. Pomijając pasieczyska czasowe, miejsce, gdzie będą stały ule powinno być dobrze wybrane. Co wyróżnia dobre pasieczysko? Powinno ono dobrze zabezpieczać ludzi i zwierzęta przed przypadkowymi użądleniami. Najlepiej, aby to były miejsca rzadko uczęszczane. Możliwe jest też ustawienie uli np. przy domu – należy jednak zadbać o bezpieczeństwo domowników oraz sąsiadów i w miarę możliwości wyeliminować przypadkowe użądlenia, np. odgradzając ule wysokim żywopłotem lub innymi osłonami (wys. 3 m).

Dobre pasieczysko:

• zapewnia spokój pszczołom,
• uniemożliwia wtargnięcie osób postronnych oraz dzikim zwierzętom,
• jest osłonięte od silnych wiatrów,
• ogólne zasady dotyczące ustawienia uli mówią o odległości przynajmniej 1 m od żywopłotu lub 2 m od ścian budynków,
• w miarę możliwości zlokalizowane jest jak najdalej od posesji sąsiadów,
• zapewnia dobrą bazę pożytkową pszczołom, czyli w obrębie pasieki rośnie wystarczająco dużo kwitnących roślin, z których pszczoły mogą pozyskać nektar i pyłek oraz teren nie jest przepszczelony, czyli nie ma zbyt dużo uli na określonym terenie.

Określenie bazy pożytkowej oraz to, czy teren nie jest przepszczelony znacznie wykracza poza ramy niniejszego opracowania. Niemniej jednak w literaturze pszczelarskiej, zwłaszcza tej adresowanej do początkujących pszczelarzy, poświęcono sporo miejsca temu zagadnieniu.

Co do ustawienia uli względem stron świata, to zaleca się, aby ule były skierowane wylotkami na wschód lub południe – nie jest to jednak warunek konieczny, a w badaniach naukowych nie stwierdzono różnic w rozwoju rodzin ustawionych wylotkami w różne strony świata. Ule powinny być nieznacznie pochylone w kierunku wylotka, aby pszczołom było łatwiej usuwać zanieczyszczenia z ula. Wielu początkujących pszczelarzy zastanawia się, na jakiej wysokości powinny się znajdować ule. Przyjęto, że jest to 30-50 cm od gruntu. Ule można ustawiać na specjalnych stojakach lub ławkach. Te drugie są bardzo praktyczne – można na nich ustawiać po kilka uli, a do tego w większości modeli nóżki są regulowane, co ułatwia niwelowanie różnic terenu.

Ustawienie uli według prawa - Pamiętaj, że ule możesz postawić w odległości co najmniej:

• 10 m od budynków mieszkalnych, inwentarskich i gospodarczych, ogrodów, podwórzy oraz od uczęszczanych dróg publicznych,
• 50 m od autostrad i dróg szybkiego ruchu,
• 150 m od obiektów użyteczności publicznej.

Dopuszczono możliwość ustawienia uli z pszczołami w mniejszej odległości, tj. 3 m od różnych obiektów wykorzystywanych przez osoby trzecie pod warunkiem oddzielenia ich ogrodzeniem o wysokości 3 m (ważne, aby nie było ono ażurowe i wymuszało na owadach wzbijanie się do wyższego lotu).

3. Obowiązkowa rejestracja pasieki Równocześnie z pytaniem o to, jak założyć pasiekę, pojawia się konieczność wyjaśnienia, że obecnie każda pasieka musi zostać zarejestrowana u powiatowego lekarza weterynarii. Często wymóg ten jest mylony z koniecznością uzyskania pozwolenia na sprzedaż bezpośrednią miodu i innych produktów z pasieki, ponieważ tak było w poprzednich latach, że obowiązkowej rejestracji podlegały tylko te pasieki, w których prowadzono sprzedaż „plonów”. Obecnie wpis do rejestru weterynaryjnego jest obowiązkowy dla wszystkich pasiek, również tych małych i hobbystycznych, w których nie prowadzi się sprzedaży bezpośredniej. Zmiany prawne podyktowane były chęcią efektywniejszego zwalczania chorób zakaźnych pszczół. W celu zgłoszenia pasieki należy pobrać wniosek (dostępny na stronach internetowych powiatowych inspektoratów weterynaryjnych) oraz wnieść opłatę w wysokości kilkunastu zł. Otrzymane zaświadczenie opatrzone jest numerem weterynaryjnym – odtąd będzie on podstawową informacją (obok danych właściciela pasieki), np. przy zakupie leków dla pszczół na refundację czy ubieganiu się o odszkodowanie w przypadku zatrucia pszczół lub przy ubieganiu się o zezwolenie na wspomnianą sprzedaż bezpośrednią produktów pszczelich.
4. Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej – ważna kwestia przy zakładaniu pasieki Zostając pszczelarzem nie sposób nie myśleć o tym, że użądlenia osób postronnych przez nasze pszczoły mogą się zdarzyć. Odpowiedzialność materialną oraz karną za szkody wyrządzone przez zwierzęta, w tym pszczoły, ponosi ich właściciel. Zgodnie z art. 415 i 431 kodeksu cywilnego pszczelarz, który okazał się winny zaistniałej szkody ma obowiązek ją naprawić. Osoba odpowiedzialna za szkodę rekompensuje straty, jakie poniósł poszkodowany, a także korzyści których poszkodowany nie osiągnął z powodu wyrządzonej mu szkody. Pasiecznik może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej również na podstawie art. 155-157 kodeksu karnego. Jeżeli dojdzie do śmierci osoby pożądlonej, to pszczelarz jest zobowiązany do pokrycia kosztów leczenia i pochówku zmarłej osoby, a jeśli poszkodowany wypłacał alimenty innym osobom, to sąd może nakazać właścicielowi pszczół wypłacanie im renty.

Aby się ustrzec przed finansowymi konsekwencjami pożądleń, warto wykupić ubezpieczenie OC prywatnie lub zbiorowo - przez organizację pszczelarską.

Kolejne kroki

Jeśli jesteście zdecydowani na założenie pasieki, wybraliście teren pod pasieczysko, wiecie już, że będziecie musieli zarejestrować swoją pasiekę u powiatowego lekarza weterynarii i wykupić ubezpieczenie OC oraz zapisaliście się na kurs pszczelarski lub zdobyliście podstawową wiedzę u swojego mentora bądź w literaturze pszczelarskiej (albo jeszcze lepiej skorzystaliście z obu źródeł), to przed wami decyzja o zakupie sprzętu pasiecznego oraz wyborze ula i pogłowia pszczół. Te kwestie zostaną omówione w kolejnych odcinkach cyklu o zakładaniu pasieki.

Od czego zacząć hodowlę pszczół?

Polecane publikacje pszczelarskie dla początkujących pszczelarzy oraz osób planujących założenie pasieki:

1. Gospodarka pasieczna (Wanda Ostrowska)
2. Hodowla pszczół (pod reg. Jerzego Wilde i Jarosława Prabuckiego)
3. Wielki poradnik pasieczny (Sławomir Trzybiński)
4. Pszczoły. Poradnik hodowcy (Werner Gekeler)
5. Pszczelnictwo (Jerzy Prabucki)
6. Choroby pszczół miodnych (Paweł Chorbiński)
7. Gospodarka w ulach styropianowych (Sławomir Trzybiński)
8. Współczesna gospodarka pasieczna (Sławomir Trzybiński)
9. Dochodowa pasieka (Michał Piątek)
10. Rośliny pożytkowe (Aneta Sulborska)

Czasopisma pszczelarskie:

1. „Pasieka” – dwumiesięcznik o zasięgu ogólnopolskim, zdobywca srebrnego medalu na Międzynarodowym Kongresie Pszczelarskim „Apimondia” w 2015 roku, wydawany od 2003 roku, obecnie dostępny w wersji drukowanej, internetowej (na portalu www.pasieka24.pl) oraz jako ebook (.pdf,.epub, .mobi), jak również w aplikacji mobilnej Pasieka24.
2. „Pszczelarstwo” – miesięcznik wydawany od 1950 r., dostępny wyłączenie w wersji drukowanej.
3. „Pszczelarz Polski” – miesięcznik Polskiego Związku Pszczelarskiego, dostępny w wersji wyłącznie drukowanej.
4. Wydanie specjalne „Pasieki” – Jak zostać pszczelarzem? https://sklep.pasieka24.pl/wydane-przez-pasieka/3343-pasieka-nr-specjalny-jak-zostac-pszczelarzem-pass1-9788394054397.html

Uwaga! Teraz można pobrać to wydanie za darmo w postaci e-booka, szczegóły tutaj: https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/wiedza-w-komorce/porady-pszczelarskie-w-pasiece/2932-e-book-jak-zostac-pszczelarzem

Źródła:

Dz. U. 2004 Nr 69 poz. 625 U S T AWA z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.

K. Furso, Co musimy wiedzieć zanim założymy pasiekę?, „Jak zostać pszczelarzem?” (Wydanie specjalne „Pasieki”), 2017 https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/biblioteczka-pszczelarza-z-pasja-ksiazki-pasieki/151-jak-zostac-pszczelarzem/1628-co-musimy-wiedziec-zanim-zalozymy-pasieke

M. Winiarski, Optymalne zagospodarowanie przestrzeni w pasiece, „Pasieka” nr 6/2015: https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/pasieka-czasopismo-dla-pszczelarzy/141-pasieka-6-2015/1499-optymalne-zagospodarowanie-przestrzeni-w-pasiece

Rok w pasiece, pod red. Teresy Kobiałki, Wyd. Bee & Honey Sp. z o.o., Klecza Dolna 2021

Z. Witkowski, Odpowiedzialność karna za użądlenia, „Pasieka” nr 5/2013: https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/pasieka-czasopismo-dla-pszczelarzy/95-pasieka-5-2013/1048-odpowiedzialnosc-materialna-pszczelarzy-za-uzadlenia

Z. Witkowski, Odpowiedzialność karna pszczelarzy za użądlenia, „Pasieka” nr 6/2013: https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/pasieka-czasopismo-dla-pszczelarzy/96-pasieka-6-2013/1066-odpowiedzialnosc-karna-pszczelarzy-za-uzadlenia