Your cart
W koszyku nie ma jeszcze produktów
Z poprzedniej części cyklu dowiedziałeś się, jaki sprzęt pszczelarski jest niezbędny, które koszty można odroczyć i ile trzeba wydać na założenie pasieki.
Jaką rasę pszczół wybrać?
Tym razem omówimy rasy pszczół użytkowane w Polsce. Podobnie jak z wyborem typu ula, jest to najczęściej zadawane pytanie przez adeptów pszczelarstwa. Poszczególne podgatunki pszczoły miodnej (Apis mellifera) różnią się między sobą, np. jedne szybciej rozwijają się na wiosnę, z kolei inne lepiej się sprawdzą w przypadku późnych pożytków. Ponadto różne rasy i linie reagują w odmienny sposób na zmiany pogodowe, przeglądy, ilość dymu z podkurzacza itp. Pszczelarze bardzo często mają problem z wyborem rasy pszczół lub ich krzyżówki odpowiedniej dla danego regionu. Najlepszą wskazówką są wyniki oceny terenowej prowadzonej przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Istotne jest również odpowiednie postępowanie z pszczołami różnych ras oraz baza pożytkowa pasieki, ponieważ ma ona wpływ na wydajność miodową rodzin pszczelich.
W polskich pasiekach najczęściej utrzymywane są pszczoły rasy kraińskiej (w ok. 40% pasiek), środkowoeuropejskiej i kaukaskiej. Niektórzy pszczelarze mają pszczoły syntetycznej linii Buckfast lub włoskie. Najbardziej godne polecenia dla pszczelarzy, zarówno początkujących, jak i doświadczonych są pszczoły rasy kraińskiej. Jak już wspomnieliśmy, różne rasy pszczół wymagają odmiennego traktowania, dlatego najlepiej jest utrzymywać jedną linię pszczół w obrębie pasieki. Dzięki temu praca związana z przeglądami rodzin pszczelich (oraz całościowo gospodarka pasieczna) będzie łatwiejsza oraz unikniemy strat (więcej na ten temat pisze M. Bieńkowska w „Pasiece” nr 6/2019 w artykule pt. „Czym się kierować przy wyborze podgatunku (rasy) pszczół, który chcemy wprowadzić do naszej pasieki?”). Jednak wśród pszczelarzy jest wielu entuzjastów nowinek, czyli ras i linii pszczół, o których mało wiemy. Nie znamy zachowania tych pszczół, ich wartości i wpływu na nasze lokalne pasieki. Ponadto nie wiemy, jak się „odnajdą” w środowisku, do którego je wprowadzamy ani nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jak będą się zachowywały kolejne pokolenia i ich mieszańce. Do tego pszczoły z naszej pasieki krzyżują się z pszczołami z okolicznych pasiek, co powoduje „wymieszanie” puli genowej i nikt nie ma nad tym kontroli, ani nie jest w stanie przewidzieć skutków, a jest to nieodwracalny proces. Bardzo ważne jest więc zaopatrywanie się w matki pszczele w pewnych źródłach, w pasiekach objętych nadzorem Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt. Poniżej omawiamy rasy pszczół użytkowane w Polsce.
Pszczoła kraińska (Apis mellifera carnica)
Potocznie jest określana jako carnica lub krainka. Jak już wspomnieliśmy, jest najbardziej popularna w Polsce. Są to pszczoły o szaro-czarnym ubarwieniu. Tworzą silne rodziny, dobrze wykorzystują wczesne pożytki oraz szybko zajmują nadstawki. Pszczoła krainka ma bardzo wysoką wartość użytkową, jest łagodna, nierojliwa, charakteryzuje się wysoką miodnością. Rozwój wiosenny jest intensywny, a u niektórych populacji nawet gwałtowny. Podczas okresowych przerw w pożytkach matki mniej czerwią, a po wziątku letnim szybko się ograniczają lub w ogóle przestają czerwić. Można to wykorzystać jako zaletę, jeśli weźmiemy pod uwagę konieczność zwalczania pasożyta Varroa destructor (w okresach, kiedy czerwiu jest mniej, leczenie jest bardziej skuteczne). Krainki późniejsze wziątki mogą wykorzystywać również bardzo dobrze, ale trzeba o to zadbać poprzez podtrzymywanie czerwienia matek. Dawniej pszczoły tej rasy były dość rojliwe, ale obecnie tę cechę udało się wyeliminować, a ponadto krainki szybko reagują na zabiegi przeciwrojowe. O dokładne walory danych linii Krainek trzeba się pytać hodowców, by dobrać właściwe pszczoły do warunków otaczających naszą pasiekę. Uniwersalną linią Krainki, posiadającą dynamiczny rozwój wiosenny i umiarkowany późniejszy, jest Victoria. Oprócz dobrego rozwoju są to pszczoły bardzo miodne, łagodne i mało rojliwe.
Pszczoły kaukaskie (Apis mellifera caucasica)
Potocznie nazywana kaukaską. Pszczoła ta jest mniejsza od pozostałych omawianych podgatunków. To czarno ubarwione pszczoły, łagodne i mało rojliwe, do tego bardzo pracowite i dobrze zimują. W odróżnieniu od krainek rozwijają się mniej intensywnie i tworzą mniejsze rodziny. Z tego powodu gromadzą miód także z mniej obfitych pożytków i nie gardzą żadnym, nawet słabym wziątkiem. Ponieważ później wchodzą w nadstawki, najpierw składają miód w plastrach z czerwiem. Pszczoła kaukaska przejawia najmniejsze skłonności do rojenia się (zaledwie 3–5% rodzin), a proste zabiegi przeciwrojowe, jak np. poszerzenie gniazda czy zniszczenie mateczników, skutecznie likwiduje ewentualny nastrój rojowy. Pszczoły rasy kaukaskiej dobrze się sprawdzą w pasiekach stacjonarnych, w obrębie których pożytki są ubogie i późne. Nie zaleca się utrzymywania tej rasy, gdzie są wczesne pożytki, ponieważ rodziny pszczele nie zdążą osiągnąć kondycji produkcyjnej. Pszczoły kaukaskie w krzyżówkach z pszczołami kraińskimi ujawniają bardzo silny efekt heterozji, czyli wybujałość mieszańców, co przekłada się na bardzo wysoką miodność.
Pszczoły włoskie (Apis mellifera ligustica)
Nazywana popularnie pszczołą włoską. Są to żółte i pomarańczowe pszczoły, bardzo łagodne i mało rojliwe. Ponadto charakteryzuje je plenność i szybka odbudowa plastrów, niezależnie od wielkości pożytku. Są pracowite i mają bardzo intensywny rozwój, najbardziej dynamiczny ze wszystkich ras pszczół. Jest niezwykle popularna w dużych komercyjnych pasiekach światowych, zajmujących się głównie sprzedażą pszczół i hodowlą matek, gdzie produkcja miodu odgrywa rolę drugorzędną. Dobrze sprawdza się w usługowym zapylaniu plantacji. W Polsce dopiero od czterech lat prowadzona jest hodowla pszczół włoskich, ponieważ wcześniej nikt nie podjął się ich selekcji. Matki składają dużo jajeczek, nawet do 3000 na dobę. W efekcie rodziny są bardzo liczebne. Taka silna rodzina zgromadzi dużo miodu tylko z bardzo obfitego pożytku, a na słabszym wszystek przeznaczy na wychów czerwiu. Pszczoły włoskie są bardzo plenne i potrzebują bardzo dużo pokarmu, a to wpływa na jego wysokie zużycie – znacznie wyższe niż u pszczół pozostałych podgatunków popularnych w Europie. Niestety, pszczoły włoskie są bardziej podatne na rabowanie niż inne podgatunki. Ponadto zasięg wykonywanych przez nie lotów jest znacznie mniejszy niż w przypadku pszczół kraińkich czy środkowoeuropejskich. Podobno pszczoły włoskie lepiej wykorzystują pożytek nektarowy niż spadziowy. Żeby jednak móc w pełni ocenić tę pszczołę w naszych warunkach klimatycznych, musimy sprawdzić dostępne już wyniki oceny terenowej linii zarejestrowanych i selekcjonowanych w Polsce.
Pszczoły środkowoeuropejskie (Apis mellifera mellifera)
Pszczoły rasy środkowoeuropejskiej to pszczoły zachowawczo prowadzonych linii hodowlanych w Polsce. Hodowla tych pszczół ma na celu ochronę dziedzictwa genetycznego naszych rodzimych zasobów przyrodniczych, ponieważ obecnie ten podgatunek jest mocno zagrożony. Pochodzą one od dziko żyjących pszczół w środkowej i północnej Polsce. W toku ewolucji wykształciły się miejscowe populacje, dostosowane do zmiennej pogody i do lokalnych warunków klimatyczno-pożytkowych. Pszczoły tej rasy są stosunkowo duże, krępe, o szerokim odwłoku, tępo zakończonym. Odnóża, skrzydła oraz języczek są krótsze niż u innych ras. Są to ciemne pszczoły, o odcieniu ciała od ciemnobrązowego do czarnego, a po stronie brzusznej nieraz trochę jaśniejsze. Pszczoły te są dość agresywne, płochliwe i niespokojne. Ze względu na dość dużą rojliwość, gromadzą niewiele miodu i tworzą średniej siły rodziny. Dobrze zimują, ale mają powolny rozwój wiosenny. Są odporne na grzybice czerwiu i nosemozę atakującą pszczoły dorosłe. Ze względu na niski poziom cech przydatnych gospodarczo pszczoła środkowoeuropejska nie nadaje się do pasiek produkcyjnych, jednak jest niezastąpiona na terenach, gdzie panują trudne warunki. Daje też dobre wyniki jako „komponent” krzyżowania.
Pszczoły Buckfast
Jest to syntetyczna linia pszczół wyhodowana w latach 20. XX w. przez Brata Adama i stanowi krzyżówkę międzyrasową. W Polsce nie jest uznawana za rasę pszczół i wzbudza wiele kontrowersji. Głównym zarzutem dla tej linii pszczół jest brak nadzoru hodowlanego przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Jednak pszczoły Buckfast zyskują na popularności, mimo sprzeciwu hodowców argumentujących, że pszczoły tej linii przenoszą niepożądane pule genowe i stanowi poważne zagrożenie dla realizowanych programów hodowlanych innych ras i linii.
Źródła:
M. Bieńkowska, „Czym się kierować przy wyborze podgatunku (rasy) pszczół, który chcemy wprowadzić do naszej pasieki?”, „Pasieka” nr 6/2019
S. Trzybiński, „Jaką rasę pszczół wybrać?”,„Jak zostać pszczelarzem?” (Wydanie specjalne „Pasieki”), 2017