Co wpływa na wielkość produkcji pasiecznej - jak pozyskać więcej miodu

W naszej pracy najwięcej uwagi zwracamy na czynniki związane z bezpośrednią obsługą rodzin pszczelich i pozyskiwaniem ich produktów, o czym w dużej mierze decyduje techniczne wyposażenie pasieki i pracowni. To ważne elementy, gdyż to one wpływają na wydajność naszej pracy i komfort życia pszczół, przez co pośrednio wpływają na wielkość produkcji pasiecznej. Jednak równie istotne, a często nawet ważniejsze są inne aspekty utrzymania pszczół, wprost przekładające się na efekt ekonomiczny prowadzenia pasieki.

Najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na produkcję zwierzęcą jest żywienie, które u pszczół zależy od dostępności bazy pożytkowej i możliwości jej wykorzystania. Dlatego bezpośrednio na wyniki produkcyjne wpływa obfitość pożytków oraz pogoda. Dobre wykorzystanie dostępnego pożytku gwarantuje właściwej jakości pogłowie, charakteryzujące się cechami przydatnymi z gospodarczego punktu widzenia. Cechy te tworzącym rodzinę pszczołom są przekazywane przez będącą w dobrej kondycji matkę. Niezbędna jest zdrowotność rodziny pszczelej, gdyż pszczoły porażone przez pasożyty i patogeny będą słabnąć i w krótkim czasie zginą.

Właściwy sposób gospodarowania w pasiece opracowuje się biorąc pod uwagę terminy występowania i obfitość pożytków. Pszczelarz decyduje o tym, z jakich pożytków jego pasieka będzie korzystać, gdyż to on znajduje miejsce na jej ustawienie na stałe lub z nią wędruje. Również pszczelarz dba o zdrowotność pszczół, utrzymuje w pasiece pogłowie o potrzebnych cechach i pilnuje, by matki w ulach były młode i w dobrej kondycji. Wszystko jest zatem w naszych rękach. Wszystko, oprócz pogody.

Pogoda i jej wpływ na gospodarce na pasiece

To najważniejszy czynnik, pszczoły bowiem żyją tylko w ciepłym klimacie. Pszczoła miodna to gatunek europejsko – bliskowschodnio - afrykański. Ze względu na swoje walory użytkowe została rozprzestrzeniona na całym świecie, z wyjątkiem terenów nieprzystępnych pod względem klimatycznym. Jej możliwości produkcyjne są duże i zależą od klimatu. W krajach tropikalnych wydajność miodowa od pszczelej rodziny często przekracza 100 kg, podczas gdy w klimacie umiarkowanym zbiory na poziomie 30 kg można uznać za rekordowe. Ale i w naszych warunkach różnice w produkcji miodu mogą być diametralne. Rodzina pszczela wyprodukuje u nas kilkadziesiąt kilogramów miodu, ale w kolejnym roku zbiór może być mniejszy lub nawet może go nie być wcale. Pszczelarze doskonale pamiętają wyjątkowo udane sezony, ale wspominają też lata klęskowe, gdy pszczoły w czasie trwania pożytków trzeba było karmić.

W dużym stopniu można się uniezależnić od czynnika pogodowego rozszerzając gamę produktów pozyskiwanych w pasiece, na przykład usługowo zapylając kwitnące plantacje, zwiększając produkcję wosku (odpowiednio karmiąc pszczoły), wychowując matki albo produkując odkłady i pakiety. Prowadzenie gospodarki wędrownej też pozwoli szerzej wykorzystać możliwości produkcyjne pszczół. Pogoda może być niesprzyjająca w czasie trwania pożytku, z którego korzystają pszczoły z pasieki stacjonarnej. Gdy się poprawi, pożytek może już się kończyć. Wtedy pasieka wędrowna pojedzie na kolejny pożytek, oddalony o setki kilometrów. By pszczelarz wędrował, pszczoły muszą mieszkać w lekkich ulach, najlepiej wykonanych z tworzyw sztucznych, wyposażonych w elementy zapewniające dobrą wentylację w czasie transportu. Do tego niezbędny jest sprzęt umożliwiający łatwy i szybki załadunek i transport: wózki, ładowarki, przyczepy. Do pasieki wędrownej, ale i do tej stacjonarnej potrzebne są pszczoły o determinowanych genetycznie dużych możliwościach produkcyjnych, czyli bardziej pracowite i mniej rojliwe. One nawet w gorszych warunkach pogodowych przyniosą więcej miodu niż te o niekorzystnych dla nas cechach. Pszczelarz niezadowolony z jakości pogłowia pszczół w swojej pasiece powinien wymienić matki na pochodzące z dobrej pasieki hodowlanej.

Więcej na temat wymiany matek pszczelich dowiesz się z naszego wcześniejszego wpisu - Jak i kiedy wymieniamy matki pszczele – podmiana matki pszczelej.

Baza pożytkowa

To czynnik mający zasadniczy wpływ na wielkość produkcji. Pszczoły żywią się nektarem kwiatów, spadzią i pyłkiem kwiatowym. Gromadzą zapasy miodu, które w warunkach obfitego pożytku mogą przekraczać ich zapotrzebowanie na pokarm. Tę nadwyżkę im odbieramy, mało tego, jeśli zabierzemy pszczołom za dużo miodu, możemy to zrekompensować podając cukrowy pokarm zastępczy. Na bardzo obfitych pożytkach pszczoły mogą nie być w stanie zebrać wszystkiego dostępnego wziątku. Warto tam zgromadzić więcej rodzin, by w pełni wykorzystać to, co daje nam natura. Szczególnie dotyczy to obfitych pożytków spadziowych, ale też rzepaku, akacji ogórecznika, uprawianej na dobrej ziemi facelii, a także nawłoci. Z kolei pszczoły bytujące na ubogich pożytkach nie wykorzystają możliwości produkcyjnych wynikających z ich biologii, będą się roić, mogą też głodować i chorować.

Rasa, linia i matka

Pogłowie to ważny czynnik produkcyjny, o którym nie powinniśmy zapominać. Mało miodne, rojliwe i agresywne pogłowie można w pasiece zmienić jednym zabiegiem, wymieniając we wszystkich rodzinach matki. Koszt takiej operacji nierzadko spłaci się jeszcze w tym samym sezonie. Oprócz wyraźnego wzrostu produkcji poprawi się komfort naszej pracy, gdyż pszczoły staną się łagodne, spokojne (mniej płochliwe, dobrze trzymające się plastrów) i przestaną się masowo roić. Pszczelarz mniej czasu i energii będzie poświęcał na obsługę pasieki, dzięki czemu będzie mógł ją powiększyć, zacząć wędrować, może też znajdzie się następca, który najpierw nam pomoże, a w przyszłości będzie chciał kontynuować pszczelarski biznes ojca, dziadka czy teścia. 

Więcej na temat ras i linii pszczół oraz ich cech dowiesz się z naszego wcześniejszego wpisu - Rasy pszczół miodnych w Polsce.

Aby cechy przekazywane pszczołom przez matkę mogły się ujawnić, rodzina pszczela musi być liczna. To zależy od kondycji matki i jej wieku. Matka pszczela musi być wychowana w prawidłowy sposób i we właściwych warunkach. Musi mieć odpowiednią masę, dużo rurek jajnikowych i dobrze wykształcone wszystkie narządy wewnętrzne i zewnętrzne. Te cechy zależą właśnie od warunków wychowu, natomiast postępowanie z nią po urodzeniu i w okresie około inseminacyjnym decyduje o tym, czy nie ulegną uszkodzeniu organy zewnętrzne mające znaczenie dla obfitości czerwienia i czy wszystkie procesy związane z unasiennieniem przebiegną prawidłowo.

Niezmiernie ważny jest wiek matki. Dużo jajeczek składają tylko młode matki, jednoroczne, natomiast z dwuletnich tylko te, które w pierwszym sezonie były użytkowane ekstensywnie. Jeżeli więc prowadzimy intensywną gospodarkę wędrowną, gdzie czerwienie matki nie jest ograniczane lecz składa ona dużo jajeczek od pierwszych dni przedwiośnia aż do września, to matkę należy wymieniać już po zakończeniu tego pierwszego sezonu. Matki w pasiekach stacjonarnych, korzystających z dwóch – trzech pożytków składają mniej jajeczek, gdyż ze względu na zagrożenie nastrojem rojowym ich plenność ograniczamy odgradzając je na mniejszej liczbie plastrów. Taka matka powinna być wymieniona po drugim sezonie pełnego użytkowania. Matka trzyletnia zazwyczaj składa tylko połowę liczby jajeczek w porównaniu z matką jednoroczną. Nie warto więc trzymać takich matek, gdyż rodzina będzie o połowę słabsza i da mniejszą produkcję, będzie bardziej narażona na choroby i rabunki. Starsza, słabo czerwiąca matka wydziela mniej substancji matecznej. Jej niedobór prowadzi do wchodzenia rodziny w nastrój rojowy oraz wpływa bezpośrednio na zachowanie pszczół. Pszczoły w rodzinach ze starymi matkami są agresywne i płochliwe.

Zdrowie - jak zadbać o dobrą kondycję rodziny pszczelej? 

Choroby pszczół powodowane są przez patogeny, które rozwijają się z form przetrwalnikowych. Nie ma możliwości wyeliminować ich z środowiska życia pszczół. Pszczoły ze swojej natury są nadzwyczaj ruchliwe i penetrują każdy zakamarek otaczającego je świata, gdzie zawsze znajdą jakieś zarazki. Poza tym przeżywalność form przetrwalnikowych organizmów wywołujących choroby pszczół jest bardzo duża. Przetrwalniki bakterii wywołujących zgnilec złośliwy utrzymują żywotność przez kilkadziesiąt lat. Wytrzymują temperaturę gotowania, a giną dopiero przy 170°C lub poddane działaniu bardzo silnych chemicznych środków odkażających. Jedynymi dostępnymi preparatami je likwidującym są wodny roztwór wodorotlenku sodu, zastosowany w stężeniu nie mniejszym niż 2% i podchlorynu sodu, o stężeniu co najmniej 1,5%. Przetrwalniki innych patogenów nie są aż tak wytrzymałe, ale ich żywotność jest wystarczająco wysoka, by cały czas stanowiły zagrożenie dla pszczół. Przetrwalniki grzybów powodujących grzybicę wapienną są aktywne kilkanaście lat, nosemę – kilka lat, a bakterii wywołujących kiślicę – nawet do dwóch lat. Wirusy mają niewielką przeżywalność poza organizmem pszczół, ale roznoszone są przez osobniki Varroa, w których też mogą się rozmnażać. Dbając o wysoki poziom higieny można ograniczyć presję patogenów na rodzinę pszczelą. Oprócz tego pszczoły same nie dopuszczają do rozwoju czyhających na nie chorób, ale tylko pszczoły silne, tworzące liczną rodzinę, dobrze odżywione i mieszkające w ciepłym i suchym ulu.

Niezniszczalna warroza

Niestety, jest jedna choroba, z którą najsilniejsze i żyjące w najlepszych warunkach pszczoły sobie nie poradzą. To warroza, która jest wszędzie i w rodzinie pszczelej całkowicie wyleczonej pojawi się w niedługim czasie, by po dwóch latach doprowadzić do jej całkowitej zagłady. Wywołujące ją pasożyty trzeba regularnie zwalczać skutecznymi metodami. Wraz z rabującymi i błądzącymi pszczołami są przynoszone z innych mniej zadbanych pasiek. To jedyne zagrożenie, na które nie pomoże ani sposób gospodarowania, ani żywienie czy kondycja rodziny. Nie ma znaczenia też rasa i linia matki – nie ma pszczół miodnych odpornych na warrozę, nie pomogą też żadne zabiegi dezynfekcyjne. Dlatego w każdym systemie gospodarowania trzeba uwzględnić terminy wykonania skutecznych zabiegów przeciw roztoczom. A skuteczne będą tylko wtedy, gdy w ulach nie ma czerwiu zasklepionego.

Rozwojem pszczelej rodziny kierujemy tak, by można było wykonać w roku przynajmniej dwa skuteczne zabiegi lecznicze w okresie bezczerwiowym. Wszystkie prace pasieczne należy tak zaplanować, by to umożliwić. Wykonanie zabiegu ułatwi nam zastosowanie odpowiednio skonstruowanego ula, w którym aplikacja środków leczniczych jest skuteczna, bezpieczna i łatwa.