Rasy pszczół miodnych w Polsce

W Polsce od lat istnieje kilka ras pszczół, które są popularne wśród różnorodnych pszczelarzy. Mowa tutaj o rasie środkowoeuropejskiej, kaukaskiej i kraińskiej. Jeśli zastanawiacie się nad tym, jaka rasa pszczół dla początkującego pszczelarza będzie najlepsza lub jak dopasować ją do pożytków, przeczytajcie koniecznie nasz artykuł! Od jej doboru często zależy powodzenie naszej pasieki i jej dynamiczny rozwój.

Pszczoła miodna i pojęcie ras oraz linii

Pszczoła miodna czyli pszczoła miodna właściwa Apis mellifera to gatunek owada błonkoskrzydłego z rodziny pszczołowatych. Dzieli się on na gatunki, w obrębie których można wyróżnić co najmniej 25 podgatunków i ras geograficznych. W naszym kraju najpopularniejsze są rasy środkowoeuropejska, kaukaska oraz kraińska, zalecane do hodowli. Praktyka pokazuje jednak, że pszczelarze często bazują na rasie włoskiej czy tzw. mieszańcach, które łączą w sobie cechy różnych ras. Hodowlą w skali kraju kieruje KCHZ czyli Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Dawniej była ona zrejonizowana, aktualnie każdy pszczelarz może dowolnie wybrać rasę owadów.

Warto w tym miejscu wspomnieć o mieszańcach międzyrasowych, które pojawiają się w niejednej pasiece. Od lat prowadzone są prace hodowlane, które mają wyselekcjonować pszczoły łagodne, odporne na choroby oraz o niskiej skłonności do rójek, charakteryzujące się jednocześnie dużą wydajnością.

Jednym z pojęć związanych z krzyżowaniem pszczół jest heterozja, nazywana inaczej wigorem mieszańców. Polega ona na tym, że różne cechy rodziców łączą się u potomstwa pierwszego pokolenia, skutkując zwiększeniem wydajności miodnej i woskowej nawet o 155-182%. Nie jest to jednak taka prosta sprawa, gdyż wzrost siły rodziny zachodzi głównie w pierwszym pokoleniu (np. potomstwo pszczoły środkowoeuropejskiej i kaukaskiej), jednak w drugim pokoleniu dobre cechy zaczynają zanikać, a w trzecim dochodzi do znaczącego spadku wydajności. Jest to przestroga dla wszystkich pszczelarzy, którzy chcą niekontrolowanie wprowadzać obcy materiał genetyczny do swoich hodowli.

Bezpieczniejszym rozwiązaniem jest krzyżowanie pszczoły miodnej w obrębie jednej rasy, ale z różnych linii – wtedy również zachodzi pożądane zjawisko heterozji, przy czym kolejne pokolenia nie cierpią na znaczący spadek wydajności. Musimy jednak mieć świadomość tego, że długotrwałe kojarzenia w pokrewieństwie mogą w końcu doprowadzić do osłabienia siły rodzin – matki powinno się unasienniać w obcych pasiekach.

Rasy pszczół miodnych i ich charakterystyka

Rasa środkowoeuropejska – Apis mellifera mellifera L.

Pszczoła środkowoeuropejska pojawia się w nizinach Europy od Alp, Karpat i Sudetów, aż po południowe krańce Skandynawii. Jej rozwój ograniczają Pireneje i Ural. Ta rasa pszczół cechuje się krępą budową ciała i ciemnym owłosieniem. Jej długość języczka wynosi 5,9-6,3 mm. Warto wspomnieć również o tym, że hodowla tych pszczół jest prowadzona zachowawczo, mając również na celu ochronę dziedzictwa genetycznego naszych zasobów przyrodniczych. Zastanawiacie się, jaka rasa pszczół dla zaawansowanego pszczelarza będzie stanowiła idealne wyzwanie? Pszczoła środkowoeuropejska! Co ciekawe, wywodzą się one od dzikich pszczół, stąd ich niełatwy charakter i duża wytrzymałość na chłody. W Polsce aż do lat 60-tych rasa środkowoeuropejska stanowiła 80% hodowlanych pszczół.

Rodziny z tej rasy osiągają średnią siłę, która jest największa w połowie lata. Do zimowli przystępują w pełni sił, a matki czerwią się dobrze, składając do 2000 jajeczek.

Zalety:

• wytrzymałość na mroźne i długie zimy,
• odporność na grzybicę czerwiu i nosemozę w przypadku dorosłych osobników,
• średnia skłonność do rojenia.

Wady:

• późny wiosenny rozwój, przez co pszczoły nie wykorzystują wczesnowiosennych pożytków,
• średnia wydajność miodowa,
• agresywność robotnic, które utrudniają miodobranie czy regularne przeglądy – konieczne będzie założenie kombinezonu,
• niezbyt dobrze bronią się przed rabunkami,
• niechętnie szukają nowych pożytków,
• wrażliwość na choroby czerwia i warrozę.

Jeśli zastanawiacie się, jaka rasa na pożytki późne będzie najlepsza, to odpowiedzią jest właśnie pszczoła środkowoeuropejska. Najlepiej sprawdzi się ona w silnych, długotrwałych pożytkach, np. roślin jednego gatunku. Znane linie hodowlane pszczoły środkowoeuropejskiej w Polsce:

• Asta,
• Kampinoska,
• Północna,
• Norweska.

Rasa kaukaska – Apis mellifera caucasica L.

Rasa kaukaska trafiła do nas dopiero w połowie XX wieku. Pszczoły tej rasy można rozpoznać po ciemnym ubarwieniu z jaśniejszymi włoskami i niewielkim rozmiarze. Pomimo tego, mają one najdłuższy język z ras hodowlanych w Polsce, który sięga nawet do 7,2-7,4 mm. Dzięki temu pszczoła świetnie radzi sobie z zapylaniem trudno dostępnych kwiatów. Wydajność matek w czerwiu wynosi 1100-1500 jaj dziennie, co nie jest znaczną ilością w porównaniu do innych gatunków występujących w Polsce.

Zalety:

• duża aktywność letnia,
• wytrwałość w poszukiwaniu pożytków,
• niska skłonność do rojenia,
• łatwa w czasie przeglądów,
• nastrój rojowy nie wpływa negatywnie na aktywność rodziny,
• łagodność, dobre trzymanie się plastrów,
• świetne chronienie gniazda,
• aktywne poszukiwanie nowych pożytków i brak przywiązywania się do jednego gatunku roślin.

Wady:

• utrudnienie przeglądów ze względu na kitowanie gniazd przez robotnice,
• słabo znosi polskie zimy,
• tworzy niezbyt silne rodziny,
• gdy zabraknie pożytku, matki przerywają czerwienie,
• wrażliwość na nosemozę,
• skłonność do rabunków.

Idealna do pożytków późnych ze względu na rozwój rodzin wiosną.

Kilka znanych w Polsce linii pszczoły kaukaskiej:

• KBrz,
• Woźnica,
• KPW,
• Pb,
• PwK,
• W,
• M,
• KP,
• Puławska.

Rasa kraińska – Apis mellifera carnica L.

Szukacie odpowiedzi na to, jaka rasa pszczół dla początkującego pszczelarza sprawdzi się w polskich warunkach? Zdecydowanie rasa kraińska! Wywodzi się ona z Austrii, w Polsce pojawiła się już w połowie XIX wieku. Można ją rozpoznać po ciemnoszarym ubarwieniu, wydłużonych odnóżach i wysmukłym odwłoku. Długość jej języczka to 6,4-6,8 mm. Pszczoła kraińska charakteryzuje się intensywnym rozwojem wiosną, zwalniając w drugiej części sezonu, gdzie nierzadko zachodzi konieczność podkarmiania. Pszczelarz, który szuka odpowiedzi na pytanie „jaka rasa pszczół na pożytki wczesne?” powinien zainteresować się właśnie pszczołą kraińską.

Zalety:

• łagodność i dobre trzymanie się plastrów,
• wykorzystywanie wszystkich pożytków – od wczesnych do późnych,
• wyszukiwanie wszystkich pożytków – nawet ubogich i trudno dostępnych,
• dobre znoszenie polskich zim,
• odporność na choroby czerwia,
• szybko rosnąca siła rodzin,
• idealne w pobliże ludzkich zabudowań,
• szybko zajmują nadstawki.

Wady:

• w razie nawet krótkotrwałego braku pożytku matka przerywa czerwienie,
• podatność na nastrój rojowy,

W Polsce jest zarejestrowanych kilkadziesiąt linii hodowlanych tej pszczoły, co jasno wskazuje na jej popularność. Dzięki temu znacznie ograniczono wady tej rasy takie jak przedłużenie rozwoju rodziny do kalendarzowego lata czy zmniejszenie rojliwości.

Kilka linii hodowanych w Polsce:

• Podgórska,
• Beskidka,
• Dobra,
• Kujawska,
• Kortówka,
• Alpejka.

Inne rasy pszczół znane w Polsce

W Polsce często hoduje się również pszczołę włoską oraz pszczoły Buckfast. Nie są one tak popularne jak wymienione wyżej rasy, ale warto znać ich kilka podstawowych cech.

Pszczoła włoska jest hodowana od XIX wieku, można ją rozpoznać po dużych rozmiarach i jasnym ubarwieniu. Jest łagodna i mało rojliwa, tworzy rodziny silne i dobrze radzące sobie z wędrówkami. Niestety ze względu na nasze warunki klimatyczne nie jest ona tak wytrzymała i wydajna jeśli brakuje pożytków lub spodziewamy się długich zim. Pszczoła włoska jest jednak dosyć odporna na choroby.

Pszczoła Buckfast to utrwalone pod kątem genetycznym mieszańce międzyrasowe. Nazwa pochodzi z opactwa w Anglii, w której został opracowany ich sposób hodowli przez zakonnika nazywanego Bratem Adamem. Pszczoła miodna tej rasy to aktualnie skrzyżowanie 7 innych ras pszczół. Do jej największych zalet należy niska rojliwość, łagodność, dobre znoszenie zimowli, przy czym należy być uważnym w stosunku do matek, gdyż bardzo obficie czerwią.

Najłagodniejsze rasy pszczół są najbardziej pożądane

Jaka rasa pszczół do pasieki będzie najlepsza? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Najbardziej ceni się pszczoły łagodne, pracowite i mało rojliwe, jednak nie zawsze sprawdzają się one na każdym terenie, na którym chcemy założyć lub rozwinąć pasiekę. Rasę, a nawet linię musimy dopasować do swoich umiejętności, pożytków czy planów rozwoju. Tylko w ten sposób osiągniemy wielkie sukcesy i będziemy czerpali przyjemność z hodowli pszczół.